Стилот на Пруст е секогаш трезен, отрезнувачки и опфатен. Неговите реченици се долги затоа што треба да се осигура дека не пропушта ништо на патот; но за да го води читателот низ толку тежок пат, без да го предаде она што го бара, тој дозволува секоја реченица да ја раскаже својата приказна
АНДРЕ АСИМАН
Да се чита Пруст значи да се читаш себеси. Ништо од Пруст не вели дека е всушност ново за нас. Неговите мисли и набудувања поминаа низ нашите глави безброј пати; го видовме она што тој го виде, и она што го чувствуваше, го почувствувавме. Ние ги обожувавме сите работи што тој ги обожува на нашата планета – прекрасни зајдисонца, убави слики, убави лица. Ние самите честопати се повлекувавме од ситуации од кои тој се плаши или ги гади; иако, за разлика од него, секогаш се правевме дека не се грижиме толку многу. Сите ние, без исклучок, ги чувствувавме емоциите што ги опиша до најмалите детали – чувства што никој од нас не сака да ги признае како блиски затоа што се плашиме да не бидеме засрамени.
Меѓу работите за кои пишува Пруст е навистина малку ново под сонцето: чекаме мајката да не бакне за добра ноќ, нè распарчува најсрамното чувство на љубомора за некого за кого не сме сигурни дека сме вљубени: ние чекајќи знак, писмо, телефонски повик од некого за кого е скоро несвесен дека постоиме; запираме сè затоа што мирисот на нешто не потсети на минатото кое никогаш не било мртво и закопано. Дури и мртвите се враќаат, кога најмалку очекуваме, да не потсетат на нивната љveубов и на нашата вина.
Да повторам: да се чита Пруст значи да се читаме себеси. Проблемот е што многумина од нас можат да го поминат целиот свој живот со терапевт и сепак е многу тешко, скоро невозможно да се прочитаат самите себе си. Не можеме да се сведеме на само јазол заплеткан во мноштво неконзистентни нишки, но исто толку е тешко да се најдат алатки за да се одврзат тие нишки, како што е тешко да се утврди кои сме.
Токму оваа алатка го прави Пруст најголемиот романсиер на сите времиња. За да го пронајдете патот низ овие сложени нишки, без мамење, сецкање или наоѓање едноставни кратенки, потребен ви е прецизен и остар инструмент. Во случајот на Пруст, алатката е неговиот стил. Стилот треба да ги разбие меандрите што нè прават она што сме и да го пренесеме она што навистина го чувствуваме – не она што тврдиме дека го чувствуваме или сакаме да веруваме дека чувствуваме. Стилот на Пруст е секогаш трезен, отрезнувачки и опфатен. Неговите реченици се долги затоа што треба да се осигура дека не пропушта ништо на патот; но за да го води читателот низ толку тежок пат, без да го предаде она што го бара, тој дозволува секоја реченица да ја раскаже својата приказна. Навистина, секоја реченица е приказна, со избрзан и често тажен почеток, со список на детали и ситници што нè потсетуваат дека аналитичарот е често само ситничар кој сортира клаузула по клаузула, и на крај со климакс. Што нè потсетува дека секој увид во човечката психа, овој врвен занаетчија мора да започне со лирски тон и да заврши со нешто комично, концизно и зачинето, како смешни стихови (лимерик) со изненадувачки крај. Знам само уште еден писател способен за таква ширина и хуманост – Шекспир.
(Во 2021 година, светот ќе ја одбележи 150-годишнината од раѓањето на Марсел Пруст (1871–1922). Андре Асиман, авторот на романот „Повикај ме со твоето име“, по кој беше снимен и истоимениот филм, го даде овој текст на белградски НИН. Во сследните броеви ќе објавиме неколку текстови посветени на овој писател)
