Во годината во која гласачите во Црна Гора излегуваат на гласање најмалку три пати, Филип Вујановиќ би одбележал три децении политика
Поранешниот претседател на државата, Собранието и Владата, министер во неколку ресори и потпретседател на долго владејачката Демократска партија на социјалистите (ДПС) оддалеку ја набљудува политиката во последните пет години – по завршувањето на неговата претседателски мандат не се врати во партиските ровови. Тој ја набљудуваше победата на Движењето Европа сега, млада партија која првпат учествуваше на неодамнешните парламентарни избори, без активно учество во кампањата, но со јасен поглед за тоа какви би можеле да бидат идните чекори.
ЛЕСНИ ВЕТУВАЊА „Треба да најдеме начин победникот да се обиде да го постигне она што го вети, да видиме дали е можно тоа да се постигне во црногорското општество. Знаејќи како функционира црногорскиот буџет, ќе биде многу тешко и предизвикувачко, иако навивам тоа да се случи со сите сили, бидејќи тоа би било добро за сите граѓани“, вели Вујановиќ во интервју за Би-Би-Си.
Сепак, токму во економијата Вујановиќ ја гледа најголемата грижа во земјата каде што се случија тектонски промени во 2020 година кога ДПС ја загуби моќта по три децении. „Многу сум загрижен, а би рекол и исплашен за тоа што ќе се случи со Црна Гора. Бевме земја која имаше јасна насока на развој, бевме добар сосед со сите, доверлив партнер и сега стануваме проблем за регионот, пред се во економската сфера, но и преку сферата на ослабени институции” – вели тој.
Вујановиќ е загрижен и за судството и потсетува на фактот дека голем број од највисоките носители на судската и обвинителската власт во Црна Гора се во својство на вршители на должност.
Вујановиќ во политиката влезе во 1993 година како член на ДПС и оттогаш ја извршуваше функцијата министер за правда и внатрешни работи, беше претседател на Собранието, пет години премиер, а деценија и пол претседател на Црна Гора.
Тој во изминатите пет години беше во почесниот статус на поранешен претседател, кој го наследува неговиот сопартиец Мило Ѓукановиќ по поразот на изборите од актуелниот шеф на државата Јаков Милатовиќ.
Исто како кога Вујановиќ влезе во политиката во раните 1990-ти, повеќето од клучните партиски лидери во Црна Гора имаат само триесет години.
ПОБЕДА СО НЕВОЗМОЖНИ ВЕТУВАЊА Во ваква конкуренција на млади луѓе, победничкиот резултат на Движењето Европа сега (ПЕС) фокусиран на економските ветувања е меч со две острици за Вујановиќ.
„Имаа контроверзна кампања: од една страна тврдеа дека буџетот има големи проблеми и дека сме пред банкрот, но и дека се подготвени за една година да ги консолидираат финансиите, да ги зголемат платите и пензиите и да го скратат работен ден. Тоа беше многу привлечно и ги направи победници по бројот на места, но и ги обврза да го спроведат тоа“..
Но, веќе во изборната ноќ стана јасно дека поради партиските разлики, но и поради личните непријателства, формирањето влада нема да биде воопшто лесна задача.
Затоа Вујановиќ тврди дека шанса да формира влада треба да му се даде на Милојко Спајиќ, лидерот на ПЕС, а тој прво да разговара со второрангираниот ДПС. Тоа би било своевидно формирање на „голема коалиција“ на двете партии, иако ПЕС досега тврдеше дека не сака да преговара со ДПС.
„Тоа сценарио го гледам како најголема шанса за Црна Гора, тоа би било најдобро за земјата. Но, најмногу зборувавме кој со кого не сака, а не кој со кого сака“, вели Вујановиќ.
Во таква атмосфера, црногорските избори донесоа помала излезност на гласачите од кога било досега. „Од една страна, тоа е последица на видлива изборна заситеност – луѓето се уморни од гласање. Но, имаше и многу воздржани, бидејќи луѓето не веруваа во она за што гласаат – ветувањата беа такви што не изгледаа реални, иако звучеа како сон“.
По излегувањето на изборите во есента 2020 година, каде ДПС ја загуби власта по три децении, во Црна Гора се сменија две влади, се одржаа локални избори, два круга гласање за претседател на државата и вонредни парламентарни избори.
„ТУРБУЛЕНТЕН БАЛКАН“ И ОТВОРЕН БАЛКАН Вујановиќ беше важен дел од црногорската и југословенската политика низ годините во кои се менуваше поранешната држава – од војни во соседството, името на Југославија, до мирно распаѓање на Државниот сојуз на Србија и Црна Гора.
„Балканот не научи ништо, ние сме интересна област на неподготвеност да научиме нешто. Ние само покажавме дека сакаме да ја промениме историјата во наша корист, дека оние кои ја толкуваат историјата се прикажуваат како жртви, а не како агресори и треба да препознаеме што не е во ред од историјата и да им оставиме на оние кои професионално се занимаваат со неа.
Опишувајќи го регионот во кој се наоѓа Црна Гора, Вујановиќ ќе го користи терминот „турбулентен Балкан“.
За проектот Отворен Балкан чија прокламирана цел е економско поврзување на земјите од овој регион, тој ќе рече дека сликата е токму турбулентен Балкан во кој поделбите се продлабочуваат наместо да се премостуваат.
„Јас сум голем противник на Отворениот Балкан бидејќи тоа покажува дека во негативна смисла се уште сме на Балканот. Тој проект создава модел кој не е инклузивен – од шест земји само три го прифаќаат, така што губиме време и многу пари што ЕУ ги одвои за заеднички проекти“, вели Вујановиќ за проектот составен од Србија, Албанија и Северна Македонија, но во Црна Гора, Босна и Херцеговина и Косово не учествуваат.
Наместо тој проект, Вујановиќ потсетува дека Европската Унија преку Берлинскиот процес понуди модел на Заеднички економски пазар во кој учествуваат сите земји од Западен Балкан.
„За мене реконструкцијата на пругата Белград – Бар отсекогаш била приоритет, тоа можело да се направи од средствата што ги одредува Европската Унија.
„Ние не се согласуваме за ништо, се согласуваме да не се договориме, да не го прифатиме тоа што го потпишавме“.
Сепак, одговорноста гледа и надвор од границите на регионот.
„Меѓународната заедница често не е доволно присутна, ниту е јасно.
Западен Балкан не е добро познат и нема доволно интерес за она што се случува овде – и заслужува поголем интерес и поголема поддршка.
РАЗЛИКУВАЊАТА НА ЕДЕН БЕЛГРАЃАНЕЦ Поради животните околности и професионалните патишта на неговите родители, Филип Вујановиќ е роден во Белград.
„Отсекогаш сум верувал дека Србија и Црна Гора мора да имаат најдобри можни односи во целата меѓународна заедница. Во многу аспекти, ние сме два блиски народи и тоа треба да го валоризираме преку блиски односи“.
Вујановиќ нуди свој животен пат, во кој се испреплетува растењето во Никшиќ, студиите и почетокот на кариерата во Белград, а потоа неговиот професионален зенит во Подгорица и Цетиње.
„Роден сум, студирав и работев во Белград, а Белград го доживувам како метропола на Балканот Белград и Подгорица мора да се поврзат со меѓусебно почитување и немешање“.
Тој тврди дека за време на неговиот претседателски мандат добро соработувал со српските лидери кои менувале и усвоиле различни политики – Борис Тадиќ до 2012 година, Томислав Николиќ до 2017 година, па дури и СО Александар Вучиќ.
„На Србија и посакувам се најдобро и во никој случај не сакам да се мешам во внатрешните избори што ги прави Србија. Но, не сакам Србија на кој било начин да ги перципира нашето општество, држава и нација како некој што не е рамноправен“.
Иако, како политичар со регионално искуство, нерешените балкански прашања би можеле да му бидат предизвик, Вујановиќ вели дека нема амбиција да се занимава со нив.
„Никогаш не сакав да се занимавам со прашањето за Србија и Косово, никогаш не сакав да кажам нешто што би се сфатило како мој предлог.
Верував дека најдоброто решение мора да се најде во отворен дијалог што ќе биде поддржан од Брисел и Вашингтон, но и од Москва“.
Престанокот на почесната функција на поранешниот претседател за Филип Вујановиќ значи дека на тоа место доаѓа нов „политички пензионер“.
Долгогодишниот партиски соработник на Вујановиќ Мило Ѓукановиќ се повлече од активната политика по три децении речиси континуирано владеење.
„Мислам дека Ѓукановиќ донел добра одлука внимателно да погледне се што правел во претходните години, целата архива, за да види дали треба да направи биографски дел кој ќе биде корисен за другите и ќе биде извор на неговата меморија. Немав таква амбиција, но ценам кога ќе се направи тоа и ќе има прилика да ме спомне на некои места – па да видам како ме доживеа“, вели Вујановиќ со широка насмевка.
ЖИВОТ НАДВОР ОД СЦЕНАТА Иако на крајот на неговиот последен мандат имаше 63 години, што за политичарите на Балканот генерално не е знак за пензионирање, Вујановиќ се одлучи за живот надвор од сцената.
„Човек мора да ги почитува биолошките процеси и да сфати дека неговото време поминало, да се повлече од активната политика кога ќе сфати дека е вистинското време.
„Не ја напуштив политиката затоа што морав, туку затоа што сакав – исто како што влегов во неа“.
Наведувајќи бројни примери и ретки исклучоци на политичари од неговата генерација кои без помпа ја напуштија сцената во земјите од поранешна Југославија, Вујановиќ ваквата појава ќе ја нарече израз на неговата правна професија – „архивирање“.
„Луѓето што заминале не треба да се третираат балкански – архивирајте ги и сметајте ги за бескорисни за општеството. Луѓето кои ја напуштаат политиката треба да останат во позиција да бидат слушнати, советувани, да им се даде можност да помогнат. Не се чувствувам архивирана, но чувствувам дека во голема мера општеството ме архивира – не жалам затоа што ми даде можност да се посветам на моето семејство, но мислам дека тоа не е добро“.
Вујановиќ во последните пет години само еднаш го привлече вниманието на јавноста, кога се појави на барикадите на противниците на тој чин при устоличувањето на митрополитот на Црногорско-буквалната српска православна црква во Цетиње во 2022 година.
Вујановиќ тврди дека поради ова му е одземен дел од почесната функција, иако и денеска ќе каже дека не бил против спорното устоличување, туку сакал повеќе помирувачки пораки од црковните претставници.
„Во политиката бев препознаен како човек на компромис и тоа често се земаше како моја слабост. Мислев дека нема смисла да ги спроведувам сопствените концепти, ако на тој начин се создаваат и продлабочуваат проблемите“.
Кога се навраќа на општеството кое го остави зад себе во 2018 година кога ја напушти една од највисоките функции, Вујановиќ вели дека ситуацијата многу се променила.
„Последните три години беа сериозно предупредување за мене и причина за голема загриженост. Поминав многу време во странство, но за прв пат доживеав чувство дека би сакал да останам надвор од земјата што е можно подолго, бидејќи се плашев од она што се случува во Црна Гора“.
Своето време го поминува на почесната функција поранешен претседател со учество на меѓународни форуми, но и во сопствената адвокатска канцеларија, работа од која во политиката влезе со сосема поинакви амбиции.
„Од влегувањето во политиката, сметам дека треба да направам се за искуството во вршењето јавни должности да се чувствува што помало во мојот приватен живот, а ако успеав во нешто, тоа го направив затоа што не станав некој под ѕвончето. , за кого сите се грижат. Кога размислувам за тоа низ што сум поминал, малку сум изненаден што сè уште сум жив и мислам дека направив доволно, а некој ќе запише нешто, запомнете – и тоа има смисла“.
