ДРАГАН МАРКОВИНА
Овие две земји не само што не понудија свое југословенско искуство за живот во заедница која мора да се редефинира, а која во многу елементи наликуваше на Европската Унија, туку и целосно го негираа југословенското партизанско искуство, како и искуството на самоуправниот социјализам, согласувајќи се со слогани и резолуции за два големи тоталитаризми, како нашиот случај да не е специфичен
Беше 25 јуни 1991 година, кога истече ветениот мораториум за прогласување независност и излегување од СФРЈ, по што Словенија и Хрватска ја прогласија својата независност истиот ден. Со овој чин, Југославија де факто престана да постои, бидејќи, навистина би било бесмислено да се смета останатиот дел како каков било наследник на социјалистичка Југославија. И сега можеме да ја отвориме темата дали земјата е уништена од вмешувањето на Србија во монетарниот систем, од промената на Уставот на таа република или од независноста на двете најзападни републики. Таа дискусија тешко би избегнала да се пресели на теренот на зголемени емоции, исто како што секоја дискусија за овие теми и за оние од војната што следеше, завршува со многу понепомирливи ставови на соговорниците отколку со факти.
Но, дискусијата за таа тема сигурно не е целта на овој текст.
Поентата е дека триесет и четири години е долг историски период, особено од перспектива на просечниот животен век, и дека, колку и да ни се чинеше на многумина од нас дека распадот на Југославија се случи вчера, бидејќи многумина од нас ги живеат последиците од тој распад, и емотивно сè уште сме длабоко во него, всушност тоа беше во некои далечни минати животи. Интересна и надреална реплика од тие денови е дека Европското првенство во кошарка се играше токму таа недела, дека по прогласувањето на независноста, Словенија го повлече Јура Здовац од тимот, но хрватските играчи останаа и можеби одиграа клучна улога во освојувањето на титулата европски шампиони, што особено важи за Тони Кукоч. После тоа, златниот тим слета во Сплит од Рим, каде што се играше првенството, речиси инкогнито, без никакво добредојде, како периферна вест на страниците на „Слободна Далмација“, додека првите страници беа резервирани за првите навестувања за војна во далматинската заднина.
Затоа, клучното прашање е каде се Словенија и Хрватска денес, по толку долг историски период? Тие дополнително ја зголемија економската разлика меѓу себе и останатите поранешни југословенски републики, исто како што разликата меѓу нив се зголеми, а двата процеса беа забрзани со членството на една, а подоцна и на друга земја во Европската Унија.
Идеолошкиот и политичкиот контекст на општеството не се промени премногу, со таа разлика што отпорот кон екстремната десница е поинтензивен во Словенија, што беше забележливо за време на отпорот кон владеењето на Јанша, додека хрватскиот национализам во многу погледи сè уште не доживеал и некако не се смирил. И како постојано да се движиме еден чекор напред, а два чекори назад.
Повторно, слично нешто важи ако го погледнеме односот кон минатото и прашањето на историскиот ревизионизам. Негацијата на Југославија и целиот тој период е многу поизразена во Хрватска, исто како што е поизразена рехабилитацијата на колаборационистичкиот режим и војската, но во исто време, токму сега, словенечката десница инсистира на резолуцијата на Европскиот парламент за злосторствата на партизаните по 1945 година.
Односот меѓу Хрватска и Словенија во сите овие децении варираше од почетна соработка до конфликт и назад, од арбитражи и гранични спорови, до неодамнешното смирување и другарство на претседателот со евокацијата на илирското движење на Гаје, па сè до неодамнешната средба меѓу премиерите Голоб и Пленковиќ на почетокот на неделата, каде што, меѓу другото, потпишаа енергетска соработка во врска со проширувањето на Кршко и заедничката реконструкција на дваесет и три моста на границата меѓу двете земји, што треба да овозможи полесна комуникација на граничното население. Реално, нема причина зошто овие две земји не би воспоставиле тесна соработка по практично сите прашања, особено во рамките на Европската Унија.
Што конечно ме доведува до најважното нешто, односно до црната дупка на надворешната политика на Словенија и Хрватска во Европската Унија, која доаѓа токму од идеолошкиот јаз кон Југославија. Имено, овие две земји не само што не понудија свое југословенско искуство за живот во заедница која мора да се редефинира, а која во многу елементи наликуваше на Европската Унија, туку и целосно го негираа југословенското партизанско искуство, како и искуството на самоуправниот социјализам, согласувајќи се со слогани и резолуции за два големи тоталитаризми, како нашиот случај да не е специфичен. Тешко е да се очекува дека ова ќе се промени во блиска иднина, но би било убаво.
(авторот е аналитичар, основач на Новата хрватска левица)
