Западот беше во шок. Како дојде до најважниот настан за Југославија во времето на Студената војна? Русите по Резолуцијата на ИБ сметале дека е ова најважен настан после Октомвриската револуција а Западот дека е најважен настан после капитулацијата на Јапонија
ТВРТКО ЈАКОВИНА
По Втората светска војна, Југославија беше најследна во спроведувањето на политиките на Сталин и на Советскиот Сојуз. Тито беше најсамостојниот,, најгордиот, најдоследниот на марксистичката мисла лидер и исклучително екстравагантен – професорот на Харвард Од Арне Вестард во последната книга на Студената војна го опишува Тито со „надмен” неколку пати. Судејќи според неговото однесување, се чинеше дека му беше судено да го дрќи второто мсто меѓу лидероте на Комунистичката лига.
Проблемите што се собрале станаа повидливи од почетокот на 1948 година. Во февруари Сталин го поканет во Москва, а потоа ги критикувал југословенските другари поради брзо возење, и не целосно јасната политиката на создавање на една балканска федерација. Она што беше заедничка политика сега стана аргумент дека Тито сакал да ја преземе власта над балканските земји. Она што беше комунистичка заложба и разбирање на меѓународната должност, првенствено да им помогне на Грците во граѓанската војна, стана причина за сериозна критика.
Заострувањето беше дискретно и беше видливо неколку месеци порано, но само во круговите на најобразованите. Немаше промена во политиката. Тито, конечно, беше спомената во говорот на Черчил за „железната завеса”, што ја овозможи Трумановата доктрина за поагресивна политика кон Грција, Југославија собори американски авиони над Словенија. Немаше причина за сомневање во Тито.
Некои западни дипломати забележуваа некакви тензии неколку месеци претходно, сугерирајќи дека Белград станал иритиртантен за Москва, дека Тито бил тврдоглав шеф. Меѓутоа, никој не ги препознава во министерствата она што се случува. Во првата анализа на само што основаната ЦИА ова е директен неуспех бидејќи и покрај бројните индикации во врска со југословенската ситуација во 1948 г. направена е голема кусогледост во анализите.
Во амбасадата на ФНРЈ во Москва, каде што генерален амбасадор беше генералот Владимир Поповиќ, самоуверен, апсолутно на страната на Тито, доаѓале се повеќе луѓе кои го праша зошто толкави притисоци, зошто клевети, зошто тврдења дека изминува времето на Тито. Кругот на оние кои виделе вакви работи или имале такви сознанија постепено се проширувал. На состанокот во Москва во февруари 1948 година Советите се најважните југословенски политичари, Едвард Кардељ и Милован Ѓилас, се однесувале како со „консомолци”. Потоа следувале писмата меѓу двете партиски врвушки, од март до мај. Во писмо од 27 март 1948 година, Владимир Велебит, всушност, првиот човек на Министерството за надворешни работи, е обвинет дека е англиски шпион. Писмото му беше покажано на Велебит, кој пребледел и се разбиолел а потоа се повлекол на предлог на неговиот лекар. Велебит дошол дома и и’ кажал на својата соприга дека добил амеба, морал да се одмора, како и да не јаде маснотии. Покрај семејството, никој не веруваше во приказната, но и тие не знаеле како да го протолкуваат тоа..
Драгица Витоловиќ од Соврњак, во близина на Бузет, во брак со политичарот Војо Срзентиќ од Улцињ, била шеф на Одделот на Министерството за надворешни работи за кадровски прашања. Служела како дипломатски курир на релација Белград-Москва, ги пренесувала писмата на ЦК КПЈ, фактички на Тито за Сталин. Кога на 28 јуни 1948 година во Букурешт е усвоеена Резолуцијата Информативното биро на комунистичките партии о која беше осудена Комунистичката партија на Југославија, тоа беше изненадување, која не се гледа така често се гледа во меѓународните односи. „Имаме информации дека Тито е империјалистички шпион”, рекол Андреј Жданов, еден од највлијателните советски политичари. Сите ги поддржувале Советите, освен КПЈ, која се одлучила да се спротивстави.
Кога веста за Резолуцијата на ИБ дојде во Америка, шокот најпрво бил видлив кај југословенските дипломати. Во Америка, на најважните места се уште биле дипломати од предвоените граѓански кругови: Савица Косановиќ во Вашингтон, Бошко Видаковиќ во Чикаго, Миодраг Марковиќ во Њујорк. Конзулатите сѐ уште биле полни со припадници на кралската дипломатија. Оние кои беа од партиски кругови и оние кои беа во граѓански кругови ја прифатија нова мисија од срце, за да докажат дека ја сакаат земјата и ќе се спротивстават на Советскиот Сојуз. Изборот помеѓу Сталин и Тито се покажа како релативно лесен, не само за дел од поранешните противници на режимот, туку и за западните земји. Само оние кои го мразеле Тито повеќе од Сталин биле разочарани. Овие биле или од екстремната левица или од екстремната десница, особено во емиграцијата.
Во текот на летото на 1948 година, Исидора Кршњавор им предавала на студентите по музика во Ловран. Била мајка на Станко Вуковојац кој подцна станал професор на Стоматолошкиот факултет во Загреб. Момчето бил омало многу да свати, но го видел големиот страв, кој потоа се претворил во задоволство „бидејќи Стариот им свртел грб на Русите“.
Од Хвар, каде што била со нејзиниот син и малку со сопругот Владимир, Вера Велебит се вратила во Загреб. Некое време кај неа дотрчал нејзиниот татко, познатиот сликар Владимир Бечиќ, кој возбуден и рекол: „Вера, Вера, целиот свет надвор вели дека војот сопруг е англиски шпион! Сите радиокомпании го велат тоа. „Се оладив “, рекла Вера Велебит. Таа веднаш се вратила во Белград и одвај нашла такси во градот за да се поврзе со своето семејство.
Карло Штајнер бил во Норилск, во Сибир, затвореник, во тоа време принуден работник на една железничка станица. На крајот на јуни 1948 година, тој беше повикан од пријател и тој му екол веднаш да ги погледне весниците. Она што беше напишано таму „можело да се спореди само со почетокот на Вората светска војна или со Октомвриската револуција”, мисли Штајнер, кој отпрвин помислил дека починал Сталин. Западните медиуми зборувале за најважниот настан од капитулацијата на Јапонија, но ова тогаш не било познато во Сибир. Карло Штајнер најпрво ги прочитал збунето весниците. „Бев среќен што мојата партија, исто како моите пријатели рекле не!” Штајнер потоа биле убедуван да се изјасни дека Моша Пијаде и Тито дури и додека биле во затвор, пред војната работеле за империјалистите. „Прашање на денови е кога југословенските предавници ќе бидат поразени. Знаете дека скршивме таков колос како Германија на Хитлер. Со Југославија ќе завршиме за неколку часа “, му рекол офицерот на НКВД, но се покажа дека не бил во право.
(продолжува во следниот број)
