Титова Југослаија не сакаше да се меша во внатрешните работи на Шпанија ама од друга страна, заради влијането на моќните шпански борци постојано ги поддржуваше антфранкинистите и одржуваше дипломатски односи со републиканската влада во егзил
МАРКО ФЕРНАНДЕЗ – РЕДАКЦИЈА ГЛОБУС
Шпанија оваа година ја одбележува 80-годишнината од крајот на Граѓанската војна (1936-1939) и егзилот на републиканците што следеше по победата на Франко. Во тоа време, околу половина милион Шпанци избегнаа од одмазда, затвор, со страв од диктатура и се обидоа да најдат спас во Франција, Латинска Америка или Северна Африка. Актуелната шпанска влада одвои средства од буџетот за програми што имаат за цел да ја направат јавноста свесна за маките на сите оние Шпанци кои ја поддржаа легално избраната шпанска републиканска влада во тригодишната крвава војна.
Околностите сакаа Шпанската социјалистичка работничка партија (ПСОЕ) да освои најмногу гласови на шпанските парламентарни избори што се одржаа на 28 април годинава. После два неуспешни обиди на ПСОЕ да обезбеди мнозинство во парламентот за формирање на нова влада, сепак постои шанса да се избегне повторување на изборите, што би обезбедило континуитет во одбележување на годишнината.
На страната на Републиката се бореле и 137 Македонци, од трите делови на Македонија и од дијаспората. Тие во Шпанија доаѓале од Македонија, но и од Франција, Канада, САД, Советскиот Сојуз, Аргентина, Белгија, Албанија, Панама и други земји. Помеѓу попознатите се: Алексо Демниевски – Бауман, Цветко Узуновски, Ганчо Хаџипанзов, Елисие Поповски и Кирил Ќамилов. Останати македонски шпански борци се: Спас Банџов, Трајко Мишковски, Иван Дојчинов, Боро Поцков, Урфи Аголи, Трифун Бузев, Тане Наумов, Димитар Тодоров, Борис Атков, Владимир Арсовски, Ангел Димов, Петар Калев, Илија Јотов, Панајот Јотов, Андреј Колешинов, Григор Атанасовски и други. Македонци – шпански борци имало и од иселеништвото. Помеѓу македонските иселеници кои се бореле на страната на Шпанската Република биле и: Вангел Темелковски, Панајот Хаџиев, Димитар Тотев, Ламбро Марковски, Џорџ Пол, Димитар Бузев, Мајк Белов, Џан Томсон и други.
Македонските доброволци учествувале речиси на сите главни фронтови и герилата во Валенсија, Арагон, Мадрид, Каталонија, Харама, Кордоба, Брунете, и на други места. На воените боишта животите ги положиле 65 Македонци, околу половина од вкупниот број борци.
Иако Кралството Југославија не беше меѓу земјите во кои шпанските републиканци се обидоа да побараат засолниште, овој период од шпанската историја остави белег на повоените односи на Шпанија со Југославија, кои беа на многу начини специфични. Познато е дека над 1.800 југословенски доброволци учествувале во Шпанската граѓанска војна од страната на Шпанската Република, од кои скоро половина биле убиени. Споменот за нив во Белград е зачуван од скромниот, незабележителен Споменик на Меѓународните бригади, кој се наоѓа веднаш до Караѓорѓевиот парк. Секој 22 октомври, на годишнината од формирањето на Меѓународните бригади, етој украсен со венец на членови на Здружението на шпански борци 1936-1939 година. Во 1956 година, покрај високите југословенски функционери, тогашниот поранешен премиер на Република Шпанија, Хуан Негрин (1892-1956), беше присутен на инаугурацијата, што беше и негов последен настап во јавноста.
По Втората светска војна со Шпанија на Франко – иако познат како соработник на Хитлер – само Југославија и Мексико ги прекинаа дипломатските односи, продолжувајќи да ги одржуваат своите односи со Шпанската Република во егзил, чија мисија беше прво во Мексико, а потоа и во Париз. Така, Шпанската Република во Белград го имаше својот полномошник, Федерико Мијан, кој ја презеде должноста во 1946 година, изведувајќи работа од зградата на хотелот „Мажестик“, во која беа сместени и други дипломатски мисии. Тој живеел и работел во југословенската престолнина до неговата смрт во 1955 година, и бил погребан како што посакал во Дубровник, до – како што зборувал – брановите на родната Валенсија.
Еден од најголемите британски писатели од 20 век, Лоренс Дарел, кој работел во британската амбасада во Белград како аташе за печатот кон крајот на 40-тите и почетокот на 50-тите години, се сеќава на сопругата на Мијана од патувањето низ Југославија со воз, како на „убава Шпанка“ и „највревлива“ од сопругите на сите дипломати. По смртта на Мињан, Шпанската Република немала свој претставник во Белград сè до раните 60-ти години, кога Валентин Родригез Гонзалес дошол во главниот град на Југославија, со прекар „Дон Валентин“ која му ја дале белградските студенти. За разлика од неговиот претходник, тој ја замени својата помалку формална и почесна улога како претставник на Шпанската Република во Југославија со развиен социјален талент, интегрирајќи успешно во животот на тогашниот белградска чаршија. За да заработи дополнителен приход, работел како професор по шпански јазик на универзитетот Коларац се до неговата смрт, кој го погодила во 1968 година во Белград, за време на интервјуто за весникот „Студент“.
Ваквите специфично изградени односи беа во голема мерка утврдени од поранешните југословенски волонтери во Шпанската граѓанска војна. За време на Втората светска војна многу од нив се издвоија за време на ослободителната борба токму со искуството стекнато во Шпанија, додека по војната бројни „шпански борци“ презедоа важни функции (Коча Поповиќ, Иван Гошњак, Данило Лекиќ, Алеш Беблер, Лазар Удовички, Веjко Влаховиќ, Коста Наѓ и др.). Со својот личен авторитет и формално влијание, тие во голема мерка ја определија надворешната политика на државата. Југославија беше единствената социјалистичка земја која ги прими своите интербригадисти со отворено врата, без да ги обвинува за „сомнителни контакти“ воспоставени во Шпанија со левичарски сектори од западните земји.
\
Недостатокот на формални односи меѓу двете држави, кој траеше од 1945 до 1977 година и што резултираше во неможност за продлабочување на културните врски, доведе до делумно и романтизиран поглед на Шпанија во југословенското повоено општество, чии последици се уште се чувствуваат до одреден степен и денес. Претставата за оваа иберијанска земја е креирана врз основа на раскажување и пишување на преживеаните интербригадисти, Хиспанците и уметниците, кои ги претставија делата на авторите кои ја бранеа Шпанската Република во посакуваната идеолошка рамка со звуците на шпанскиот гитарист д-р Јован Јовичиќ. Делата на Федерико Гарсија Лорка, Рафаел Алберти, Мигел Ернандез и други шпански автори биле добро познати низ цела Југославија. Ваквата атмосфера фаворизираше создавање на разни митови во југословенското општество, дури се создаде и приказна дека Тито лично учествувал во Шпанската граѓанска војна на страната на Републиката, иако не се пронајдени никакви цврсти докази за такво тврдење, а неговите блиски соработници, како што беа Милован Ѓилас и Никола Љубичиќ, јавно тоа го негираа.
(продолжува)
