Чувството на замор е алармантно честа појава и, во некои случаи, истоштеност може да направи некого целосно онеспособен. Значи, што можеме да направиме за да се бориме со оваа болест?
ДЕЈВИД РОБСОН
Повеќе од една третина од возрасните се жалат дека се чувствуваат уморни најчесто или цело време, додека дијагнозите на истоштеност достигнаа рекордно високо ниво.
Што предизвикува да се чувствуваме исцрпени? И како можеме да стекнеме поголема издржливост?
За да добие одговори на овие прашања, новинарот Дејвид Робсон разговараше со Ана Катарина Шафнер, културен историчар и извршен тренер специјализиран за истоштеност.
Нејзината нова книга „Истоштени: Од А до Ш за уморните“, ја истражува историјата и научната заднина на исцрпеноста и нуди совети поткрепени со докази за справување со стресот што ни го фрла животот ваму-таму.
Која е разликата помеѓу согорување и истоштеност?
– Нашата вознемиреност за енергијата и прекумерното истегнување на нашите резерви, отсекогаш постоеле.
Имате доволно докази дека луѓето биле загрижени за истоштеноста и нејзините причини уште во античка Кина.
Согорувањето, за разлика од него, е синдром со многу специфични симптоми.
Се дефинира како професионална болест која се манифестира со намалена енергија и ефикасност, во комбинација со „обезличување“, што значи поциничен однос кон луѓето со кои работиме или кон организациите за кои работиме.
Ако истоштеноста е спектар, тогаш истоштеноста е највисокиот крај на тој спектар. Тоа е многу сериозна состојба.
Некои луѓе кои се изгорени од оваа напаст може да се чувствуваат целосно онеспособени. Нивните тела едноставно одбиваат да соработуваат и престануваат да функционираат.
Често мораат да ја менуваат професијата, а понекогаш им требаат години да заздрават
Зошто истоштеноста е се’ почеста?
– Постојат многу студии кои укажуваат дека истоштеноста е во пораст ширум светот, во многу различни полиња на работа.
Мислам дека ова е делумно затоа што имаме работа со понесигурна и поконкурентна работна култура. Ова е исто така затоа што имаме тенденција да ја преценуваме работата; тоа е централно за нашиот емотивен свет.
Од работата денес очекуваме многу: не само статус и приходи, туку и легитимирање. Сакаме да ни даде чувство на значење и можност за самореализација.
Истоштеноста доведува до намалување на енергијата и ефикасноста, во комбинација со „деперсонализација“
Порано беа појасно исцртани границите меѓу работата и слободното време, но денес со современата технологија секогаш сме поврзани.
Ако не сме крајно дисциплинирани, многу ни е тешко да се исклучиме од работа и да не проверуваме мејлови или пораки.
Ова значи дека нашите мисли постојано се вртат околу работата.
Кои се водечките предизвикувачи на истоштеност?
– Истражувањата покажуваат дека првите шест причини за исцрпеност се прекумерна работа, недоволна независност, несоодветни награди, исклучување на заедницата, дивергенција на вредности и неправедност.
Факторот на неправедност е веројатно најважниот што го среќавам со клиентите.
Отсуството на благодарност може да предизвика голема социјална болка.
Некои студии покажуваат дека отсуството на препознавање може да го удвои ризикот од исцрпеност. Тоа е депресивно, бидејќи е многу лесно да се обезбеди, а сепак многу менаџери се многу лоши во тоа да им покажат на луѓето колку се ценети.
Како нашите сопствени модели на размислување го засилуваат стресот од кој бегаме?
– Постои докажана корелација помеѓу перфекционизмот и исцрпеноста.
Ако имаме нереално високи очекувања од она што сметаме дека треба да го постигнеме и ако многу строго ја проценуваме сопствената работа, тогаш сме многу повеќе склони кон исцрпеност.
Многу луѓе имаат „внатрешен критичар“: силен негативен внатрешен глас.
Тоа е како некој постојано да ни вика негативни коментари, што може да ни ја исцрпи внатрешната енергија.
Кои стратегии засновани на докази можат да им помогнат на луѓето да се справат со чувството на исцрпеност и истрошеност?
– Првиот чекор за надминување на исцрпеноста е да ги разбереме нашите преференции, за да можеме да бидеме мудри и совесни за времето што го поминуваме надвор од нашата комфорна зона и да знаеме кога треба да се вратиме за да закрепнеме.
Исто така, треба да разбереме кои се нашите главни стрес фактори и да препознаеме кои од нив се под наша контрола, а кои не.
За време на мојата работа како инструктор, ги користам и принципите на терапија за прифаќање и посветеност (ACT).
Компонентата на прифаќање е идејата дека е нормално да имате „негативни“ мисли и чувства како страв, гнев и тага, и дека не мора да се борите со нив во секој даден момент.
Со други форми на терапија, може да се обидете да соберете докази дека вашиот внатрешен критичар не е во право, но може да ве чини многу когнитивна енергија да се обидете да расудувате и рационализирате такви ментални состојби.
Наместо тоа, со помош на ACT се обидуваме да ги „деактивираме“ тие негативни мисли и емоции, заземајќи позиција на објективен набљудувач.
Наместо да кажете: „Многу сум лут на x, y и z“, можете да кажете: „Забележувам дека чувствувам лутина“ – и таа едноставна промена во перспективата ќе ни даде чувство на далечина, заедно со поголема контрола и моќ. Го тренираме сопствениот мозок да се доживее како подвижна лента со суши“, вели експертот за истрошеност Ана Катарина Шефнер.
Тоа е многу моќна техника за луѓето кои се нивни најлоши критичари.
Ако упорно мислите дека сте лоши на работа, непривлечни и несакани, можете свесно да забележите дека излегува само вашиот внатрешен критичар, без премногу да се препуштате на тие мисли или да ги земате тие критики премногу при срце.
Можеме да го доживееме нашиот сопствен мозок како подвижна лента со суши: тој претставува бескрајна река од јадења што минуваат покрај нас.
Некои изгледаат привлечни, додека други не.
Не мора да го земаме секој и да го јадеме.
Прифатениот дел од ACT значи да научиме да дозволиме помалку хранлива храна да помине покрај нас без наша реакција.
Во вашата кариера како историчар на културата, исто така сте ја истражувале историјата на самопомош. Кои древни техники можат да ги користат луѓето за да ги надополнат принципите на ACT?
– Можеме да ја користиме античката стоичка филозофија за да се справиме со нашите сопствени очекувања.
Има одлична изрека од Маркус Аврелиј која вели: „Само лудак оди да бара смокви во зима“. Тоа добро покажува дека многумина од нас имаат многу нереални очекувања од животот воопшто, исто како и од нашиот внатрешен живот.
Ако нашите очекувања се погрешни, можеме само да бидеме разочарани.
Ние, на пример, сакаме да ги избереме само добрите емоции, а да се ослободиме од сите што не ни се допаѓаат, за да можеме постојано да бидеме среќни. Тоа не помага, бидејќи нашите чувства природно ќе флуктуираат.
Понатаму, нашите зголемени очекувања можат да предизвикаат многу чувства на срам и вина додека поминуваме низ негативни емоции.
Во ACT, ова се нарекува „валкана болка“: ние не доживуваме само гнев и тага, туку додаваме уште еден слој на страдање врз него.
Истото важи и за нашите чувства на енергија: ќе има денови и месеци кога нивото на нашата енергија е повисоко, а потоа ќе има периоди кога ќе биде пониско. И преземањето по стоички пристап кон тие флуктуации може да не спречи да додадеме нови ментални оптоварувања.
Претходно спомнавте дека работата зазема централно место во нашите животи. Што можеме да направиме за да се откажеме?
– Кога сме целосно апсорбирани во нашата работа, а нашиот идентитет е идентификуван со неа, може да биде навистина страшно да престанеме, па дури и само да размислуваме да правиме нешто друго.
Бидејќи колку повеќе време и енергија вложуваме во работата, толку другите домени од нашиот живот стануваат попразни.
Дури кога ќе престанеме да работиме и ќе погледнеме назад, ги гледаме сите тие празни „соби“.
Многу е важно постепено да градиме други извори на значење, среќа и задоволство во нашите животи, така што работата не е се што имаме.
Добра идеја е да се најде хоби.
– Тоа треба да бидат „неинструментални активности“ кои се целосно лишени од конкурентен етос или желба за зголемена продуктивност.
Идејата е да се отстрани тој притисок на постигнување.
Единствената цел на хобито треба да биде да ни даде задоволство и да ни овозможи да доживееме душевен мир преку учество во пријатна активност што не води никаде.
Книгата на Ана Катарина Шефнер Исцрпени: А до Ш за уморните беше објавена на 18 јануари во издавачката куќа „Профајл“.
Дејвид Робсон е научен новинар и автор на Ефектот на очекување: Како вашиот начин на размислување може да го трансформира вашиот живот, издаден од Канонгејт (Велика Британија) и Хенри Холт (САД).
