Интересот за надминување на антиномијата меѓу историцистичко-позитивистичкото утврдување на фактите на книжевниот текст и естетско-моралната интерпретација на книжевното дело како посебен систем на вредности, во опусот на Солар се изразува како постојано залагање за продлабочување на спознајната размена меѓу науката за книжевноста и филозофијата. Притоа, книжевноста има улога на трајна провокација во рамките на херменевтичкиот контекст што го обезбедува филозофијата, која, за возврат, ѝ овозможува на книжевноста да мисли самата за себе.
ТОМИСЛАВ БРЛЕК
Во контекст на севкупното препуштање на славењето на бујната униформна различност и ексклузивната инклузивност, кои ги застапуваат soi-disant превреднувачите на сè постоечко – според кои афоризмот е мислење, а идентификацијата политика, додека уметноста е афирмација, а критиката денунцијација – најсоодветно е, токму затоа, да се потсетиме на Соларовото читање на Хегеловата иронична забелешка дека животот се претворил во весело шаренило од цветови, меѓу кои, сепак, нема црни.
„Филозофските знаења на еден автор не се оценуваат според цитатите што ги наведува, ниту според библиотечните списоци кои секогаш се фантазмагорични и претпоставени, туку според апологетските или полемичните насоки на неговото сопствено дело.“
— Gilles Deleuze
Меѓу припадниците на првата повоена генерација научни истражувачи на книжевноста кај нас, собрани околу списанието Umjetnost riječi како неформална Загрепска стилистичка школа, со кои споделувал одредени интелектуални преференции – како што се примарната насоченост кон интерпретација на книжевниот текст и потребата за постојано преиспитување на методолошките постулати на тој потфат – Миливој Солар се издвојува со изразена насоченост кон концептуално утврдување на проучувањето на книжевноста, што тој генерално го означува како проблем на филозофијата на книжевноста.
Од своите непосредни претходници и современици – како што се Зденко Шкреб, Иво Франгеш, Светозар Петровиќ, Виктор Жмегач, Александар Флакер и Гајо Пелеш – се разликува со тоа што ја доведува во прашање саморазбирливоста на определбата на книжевноста како уметност, препознавајќи во тој постулат неисследена метафизичка основа. Притоа развива суштински поинакво, подетално разработено сфаќање на меѓусебниот однос меѓу различните типови знаења за книжевноста, при што ја разликува научната од ненаучната перспектива. Првата ги опфаќа теоријата на книжевноста, која почива на лингвистиката и дедуктивното заклучување, и историјата на книжевноста, која се заснова на историографијата и проверка на хипотези врз емпириски материјал. Додека втората ненаучната перспектива, пак, се однесува на книжевната критика – како „практична, креативна, субјективна дејност“ – и на филозофијата на книжевноста, која го согледува „она што од аспект на науката за книжевноста не може да се согледа“ и која може да се развива паралелно со научниот пристап или спротивно на него.
Важно е да се има предвид дека, според Солар, многу од она што обично се чита под етикетата на теорија всушност спаѓа во филозофијата на книжевноста (авторите за кои станува збор – од, на пример, Лукач, Дерида, Рансиер или Арент до Лиотар, Делез, Хофман или Агамбен – претежно се филозофи по формација и институционална афилијација).
Иако, освен пропедевтичките синтетички прегледи Suvremena svjetska književnost и Povijest svjetske književnosti, неговиот опус не содржи книжевноисториски трудови, концепцијата на Солар за филозофија на книжевноста е примарно насочена токму кон промена на парадигмата на историјата на книжевноста преку оспорување на нејзините позитивистички постулати. Теоретски, застапувајќи ја потребата за разгледување на книжевноста во нејзиниот целокупен историски развој, Солар го одбива линеарното нижење на епохи и стилови врз основа на нивната некритички хипостазирана различност, спротивставувајќи му го „надкнижевниот смисол на книжевноста низ времето“, кој се пројавува во форма на „непрекинат континуитет на книжевноста во времето“, при што тоа никако не ја негира постојаната промена – напротив, ја нагласува.
Како и во целокупниот свој мисловен труд за проучување на книжевноста, и тука Солар, не само како клучна појдовна точка, туку и како методолошка инспирација, се потпира на Хегеловата дијалектика: како што истакнува Владимир Бити, „Солар е филозоф на линеарно-повратното размислување“, кој „во целото свое дело се обидува да воспостави плодотворен дијалог со овој мислител“.
И покрај својата очигледна еклектичност – која, исто така, е изведена од Хегел, кој, како што нагласува Солар, нема никаква специфична сопствена метода, туку во размислувањето едноставно ја вклучува целокупноста на она што претходно е релевантно изнесено, „сите методи на филозофирање пред Хегел“ – во неговиот сопствен мисловен пат јасно се забележува матрица која, како што сугестивно ја изложува Бити, има за цел „да го помести центарот на дијалектиката од синтезата […] кон антитезата, трајно незадоволен, незадоволив сегмент на преносот, кој, неспособен да го достигне, постојано тера кон разрешување“.
Мисловниот процес, во кој секоја поединечна фаза тежнее да ги обедини дотогашните сознанија во истражувањето на дадената проблематика, додека истовремено преку неа се остварува премин кон она што следува, конкретно се реализира како теоретски текст во кој зборот секогаш е истовремено „свртен наназад за да го ослушне она што пробива напред и напред за да го сфати она што поттикнува назад“.
Како на планот на структурата на поединечните книги – пример за тоа е прстенестата композиција на Вовед во филозофија на книжевноста – така и во обликувањето на пасусите и речениците како постојано кружно движење околу отворените противречности во процесот на непрекината релативизација, така и за целиот опус на Солар е особено карактеристична меѓусебната насоченост на деловите. Така понатамошните трудови произлегуваат од претходните токму преку тоа што нивните, веќе привремени, заклучоци се доведуваат во прашање, создавајќи својствен траен дијалог околу прашањата на поетиката.
(продолжува во следниот број)
ПРЕВЕЛА: ЕЛЕНА АНГЕЛОВСКА
