Ќерката на македонскиот политичар Лазар Мојсов која работи за Униерзитетот Рокфелер во рамките на нејзината постдокторска дејност. Откритието на сооединението GLP-1 битно за лечење на дијабетесот, дебелината, Алцхајмеровата и Паркинсоновата болест. За да ја докаже сопствената улога и требаа 40 години а денес, бидејќи „и истекнало авторското право“ не добива ниту долар од пронајдокот од кој фармацеутите заработуиваат една милијарда долари месечно!
Светлана Мојсова, хемичарка и вонреден професор-истражувач на престижниот универзитет Рокфелер, придонесе за револуционерно истражување поврзано со хормонот GLP-1, клучен фактор зад познатите лекови како Оземпик и Вегова. Оваа нова класа на лекови за слабеење влезе во клинички студии и стана огромен успех во фармацевтската индустрија, носејќи приход од милијарди долари.
Сепак, и покрај монументалниот придонес на Мојсова во идентификувањето и карактеризирањето на активната форма на GLP-1, нејзиното име останува недоволно признаено. Иако нејзините напори беа клучни за откривањето на хормонот зад овие револуционерни лекови, нејзиното име често се занемарува во извештаите за ова значајно научно достигнување. Македонката Светлана Мојсов, светски познат научник чие истражување за хормоналните предизвикувачи за производство на инсулин доведе до револуционерни третмани за дијабетес и дебелина, е меѓу 100-те највлијателни личности во светот за годинава, според најновиот избор на американскиот магазин „Тајм“.
Таа се најде во овој престижен избор заедно со уште двајца научници, Џоел Хабенер и Ден Дракер, во сегментот „Пионери“, меѓу други влијателни личности како Америка Ферера, Лесли Локо, Офелија Дал, Кенеди Одеде и други.
Претходно приказната за оваа хемичарка беше вклучена во листата на Nature’s 10, годишна листа составена од уредниците на Nature, која ги истражува клучните моменти во науката и ги истакнува поединците кои дале клучен придонес во научните откритија.
Лани Мојсова се бореше против вкоренетите наративи – и почна да стекнува пошироко признание за нејзиниот придонес во оваа област. „Се што се обидувам да направам е правилно да ги добијам научните податоци“, вели таа.
Мојсова е родена во Југославија, нејзините родители се Македонци Светлана Мојсова дошла на докторски студии на Универзитетот Рокфелер во 1972 година од Белград, каде што се стекнала со диплома на Хемискиот факултет. Таа веднаш стана дел од лабораторискиот тим на Брус Мерифилд, познат хемичар кој подоцна ја доби Нобеловата награда за ефикасен метод за синтеза на пептиди. Во лабораторијата на Мерифилд, таа се фокусирала на глукагон, хормон кој се лачи од панкреасот кој делува како регулатор на инсулинот. Додека инсулинот ја намалува гликозата во крвта, глукагонот ја зголемува, а научниците мислеа дека сузбивањето на глукагонот може да помогне во лекувањето на дијабетес тип 2.
Мојсова е сега во средината на своите седумдесетти, а во стартот на кариерата била дел од Општата болница во Масачусетс (MGH) во Бостон во 1980-тите, каде што исто раководела со установа која произведувала синтетички протеини за употреба во одделот и пошироко.. За тоа време, таа спровела голем број значајни студии и им обезбедила на другите истражувачки алатки потребни за нивниот сопствен напредок.
Нејзината работа со GLP-1 започнала кога предвидела дека одредена верзија на хормонот треба да постои во ткивото на цревата кај цицачите. Мојсова тогаш експериментално го потврди тоа предвидување (S. Mojsov et al. J. Biol. Chem. 261, 11880–11889; 1986). Таа потоа покажа дека оваа биолошки активна форма на GLP-1 може да предизвика ослободување на инсулин од панкреасот на стаорци (S. Mojsov et al. J. Clin. Invest. 79, 616-619; 1987).
Пептидите и антителата создадени од неа исто така беа инструментални во неколку други експерименти GLP-1 извршени на клеточни линии во тоа време, и им дозволија на лекарите да покажат дека GLP-1 може да ја намали гликозата во крвта во раното тестирање на луѓе.
Ова истражување ја постави основата за лекови како Оземпик и Вегови, кои содржат аналог на GLP-1 наречен семаглутид. Ги вклучува само малите модификации на пептиди, забележани во оригиналното дело на Светлана; промените ја подобруваат стабилноста и обезбедуваат подолготрајни ефекти.
Глобалната продажба на семаглутид сега вреди повеќе од 1 милијарда долари месечно, а се предвидува дека класата на лекови ќе стане еден од најпродаваните лекови на сите времиња.
Сепак, придонесот на Светлана Мојсова за откритието беше занемарен долго време. Таа мораше да издржи долготрајна правна битка за нејзиното име да биде додадено на основните патенти како ко-пронаоѓач, потег со кој Мојсова (Американците ја пишуваат како Моузес) заработи авторски права за една или две години поврзани со продажбата на лекот од првата генерација GLP-1. Но, бидејќи нејзините патенти се одамна истечени, таа нема финансиски удел во бумот на семаглутид.
Непризнавањето почна да и пречи на Мојсова. Историјата беше „манипулирана“, вели таа. На пример, таа сметала дека коментарите објавени за да се совпаднат со наградите преувеличуваа некои од придонесите на победниците на нејзината сметка.
„Тоа беше повик за будење во мене“, вели Мојсова. И таа почна да зборува.
На нејзин поттик, списанијата како „Cell“ и „Nature“ ги ревидираа наративите за откривањето на GLP-1 за подобро да ја одразат вклученоста на Светлана во MGH – едно од двете места, заедно со Универзитетот во Копенхаген, каде што истражувачите независно влегоа и карактеризираа активната форма на хормонот. Во септември 2023 година, списанието Science и новинската агенција СТАТ објавија два долги профили кои, околу 40 години откако таа почна да работи на GLP-1, конечно ја кажа нејзината страна на приказната.
Оттогаш, стигнуваат преку е-пошта поддршка од колеги научници, особено жени, кои чувствуваа дека нивната работа е настрана и од други фрустрирани од хиерархиите на биомедицинските истражувања.
Вниманието на Мојсова, исто така, почна да го менува мислењето на некои вклучени во раното истражување на GLP-1. „Таа ја дадепоентата“, вели Џоел Хабенер, молекуларен ендокринолог во MGH.
Хабенер соработуваше со Мојсова, појавувајќи се како постар автор на сите нејзини клучни трудови, но беше единствениот носител на патент пред Мојсова да ги коригира патентите. „Таа апсолутно заслужува да биде признаена“, вели тој.
Во претходните извештаи за откритието, Мојсова беше погрешно окарактеризирана како научник во групата на Хабенер, а не како независен истражувач чии напори помогнаа да се започне потфатот MGH. „Нејзиниот придонес беше фундаментален“, вели Ричард Гудман, молекуларен невробиолог на Универзитетот за здравје и наука во Орегон во Портланд, кој, како постдоктор на Хабенер, помогна во декодирањето на генот зад претходникот GLP-1. „Дали би напредувало без Светлана? Не.”
Приказната за лекот стигна до медиумите на крајот на јануари кога директорката на РФЗО Сања Радојевиќ Шкодриќ изјави дека на пазарот има недостиг затоа што луѓето го земаат иако не се дијабетичари, а тоа е да ослабат.
За овој лек има огромна побарувачка, луѓето го купуваат за слабеење, но има несакани ефекти и е наменет за дијабетичари. Проблемот не е во набавката, туку во производството, бидејќи, го нема доволно. Работиме на спречување на нерационална употреба на тој лек, инспекцијата на Министерството за здравство и РФЗО почнало да се контролираат.
Таткоп и Лазар Мојсов е роден на 19 декември 1920 година во Неготино. Докторирал на Правниот факултет на Универзитетот во Белград. Учествувал во Втората светска војна како партизан и продолжил да се издига како функционер во КПЈ по 1945. Бил главен правозастапник за Социјалистичка Република Македонија од 1948 до 1951. Во текот на следните две декади, тој бил пратеник во собранијата на СРМ и СФРЈ.[2]
Во меѓувреме, Мојсов започнал дипломатска кариера како југословенски амбасадор во СССР и Монголија, од 1958 до 1961, и во Австрија, од 1967 до 1969. Од 1969 до 1974, Мојсов служел како југословенски амбасадор во Обединетите Нации, Гвајана и Јамајка.
Од 1974 до 1982, тој бил заменик-министер за надворешни работи на Југославија, а од 1977 до 1978 бил претседател на Генералното Собрание на ООН. Од 1980 до 1981, Мојсов бил претседавач на Президиумот на Централниот Комитет на Сојузот на комунистите на Југославија, а од мај 1982 до мај 1984 бил министер за надворешни работи. Од 1984 до 1989, тој членувал во заедничкото Претседателство на СФР Југославија, каде бил претседател од 1987 до 1988.[3]
Мојсов пишувал и предавал на тема меѓународни односи. Неговата последна книга е „Мемоарски записи средби, луѓе, настани. Кн. 1, Советски и американски водачи во соработка и конфронтација: (од Хрушчов до Елцин и од Никсон до Клинтон)“, објавена во 2006.
Лазар Мојсов починал во Белград на 25 август 2011, на 90-годишна возраст. Погребан е во Алејата на заслужните граѓани, на Новите гробишта во градот.
(подготовка Глобус, користени се објавени текстови во странски списанија)
